Część 8: FABRYKA PORCELANY W ĆMIELOWIE W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM CD.

Cykl: Porcelana ćmielowska w pigułce

W latach 30. XX wieku fabryka w Ćmielowie produkowała dziesięć pełnych fasonów serwisów stołowych, garnitury do herbaty oraz kawy, komplety śniadaniowe, garnitury do owoców, ciast, ryb oraz serwisy dla lalek i rozmaite pojedyncze naczynia, takie jak koszyczki, kieliszki do jaj, puszki i wiele innych. Nazwy wielu zestawów zaczerpnięte zostały z rodzimej geografii, jak: Lwów, Gdańsk, Toruń, Poznań, Gniezno, Cieszyn, Ćmielów, czy Bałtyk, przypominające dziś patriotyczne fascynacje w odrodzonym państwie. Wytwórnia korzystała nie tylko ze wzorów opracowywanych przez własnych projektantów, ale także kupowała projekty i dekoracje artystów z zewnątrz. Po 1930 roku pojawiły się nowatorskie rozwiązania formalne i dekoracje w stylu art déco. Z Paryża zakupiono trzy serwisy: Kaprys, PłaskiKula projektu Bogdana Wendorfa. Były one produkowane jako garnitury do kawy. Naczynia z serwisu Kula, o oczywiście kulistych korpusach wspartych na nóżkach w kształcie czteroramiennej gwiazdy, miały karbowane uszka od strony wewnętrznej. Dzbanek, mlecznik i cukiernica z serwisu Płaski miały spłaszczone brzuśce o prostokątnym przekroju i charakterystyczne geometryczne ucha z długiego łukowego odcinka spłaszczonego wałka, powtarzającego profil korpusu, połączonego z nim dwoma krótszymi, podwójnie załamanymi odcinkami. Najbardziej zgeometryzowanymi kształtami odznaczał się serwis Kaprys o spłaszczonych, czworobocznych, trapezowych korpusach dzbanka, mlecznika i cukiernicy. Dzbanek i mlecznik mają trójkątne, zaostrzone uchwyty; uszka filiżanek są pełne, w kształcie prostokąta, nieznacznie wzniesione, zakończone plastycznym wałkiem, a uchwyty cukiernicy przybierają formę prosto ściętych u góry, przylegających do korpusu, wałków.

Cienkościenne naczynia zdobiły kalkomanie o motywach „rzuconych” na ścianki naczyń lub zróżnicowane ornamentalne szlaki obiegające ich brzegi. W tym czasie opracowano dekoracje marmurkowe, które mogły być biało-złote lub biało-niebieskie. W zdobieniu porcelany sięgano też po motywy orientalne. Znakomite efekty zdobnicze dawały farby iryzujące. Efektowna kolorystyka w połączeniu ze staranną dekoracją świadczą o wysokiej klasie technologów fabryki. Fakt ten potwierdza produkowana przez Ćmielów porcelana kolorowa, barwiona w masie według receptury opracowanej przez inżyniera Bronisława Kryńskiego, dzięki której otrzymywano barwę kremową o delikatnym odcieniu kości słoniowej oraz różową. Tę ostatnią stosowano głównie do modeli o nowoczesnych formach, np. w fasonie Kula czy Płaski.

W 1938 roku wytwórnia ćmielowska kupiła prawa do reprodukowania na swoich wyrobach przedstawień z cyklu Tańce polskie, opracowanego w 1927 roku przez Zofię Stryjeńską, w którym artystka przedstawiła pary taneczne w strojach ludowych lub narodowych. Ćmielowskie Tańce zdobiły duże dekoracyjne talerze, a malował je ręcznie znakomity dekorator Józef Kwiecień. Wśród nich znalazły się: Polka, Polonez, Mazur, Kujawiak, Kołomyjka, Śląski, ŻydowskiZbójnicki.

Doskonałe osiągnięcia miał Ćmielów w dziedzinie plastyki figuralnej. W 1928 roku zaangażowano w modelarni Bogumiła Marcinka, rzeźbiarza ceramika, ucznia Tadeusza Szafrana. Figurki wykonane według projektów Marcinka pokazano już rok później na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. Były to: Łowiczanka (nazywana później Magdusią), Kazicka oraz Upadła. Bogumił Marcinek zaprojektował również biskwitową plakietkę z widokiem fasady nowego gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie oraz przeznaczony dla polskich transatlantyków m/s „Piłsudski” i m/s „Batory” serwis Bałtyk. Przygotowanie luksusowego wyposażenia dwóch polskich transatlantyków zbudowanych w latach 1934–1935 na zlecenie spółki akcyjnej Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe, realizowane pod patronatem państwa, miało olbrzymie znaczenie propagandowe, a także symboliczne. Nowoczesny Bałtyk wyróżnia się schodkowym profilem dolnych partii naczyń z uchwytami o romboidalnym zarysie i dużymi, grzybkowatymi uchwytami pokrywek.

W 1936 roku w fabryce zatrudniono Józefa Szewczyka, wychowanka krakowskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych, który zaprojektował lampkę z postacią siedzącej dziewczyny. Najbardziej znanym przedwojennym projektem Szewczyka jest Narciarz z 1938 roku, zaprojektowany z okazji Mistrzostw Świata Międzynarodowej Federacji (FIS) w Zakopanem, otwartych 11 lutego 1939 roku. Figurka zjeżdżającego na nartach zawodnika w stroju z dwudziestolecia międzywojennego była wykonywana, podobnie jak wiele przykładów plastyki figuralnej z tego czasu, w kilku wersjach kolorystycznych. W 1931 roku warszawski rzeźbiarz i grafik Adam Siemaszko zaprojektował figurkę-karykaturę Marszałka Józefa Piłsudskiego, produkowaną następnie w Ćmielowie w wersji białej i malowanej.

Porcelana z Ćmielowa, obok wyrobów takich wytworni jak Giesche, Pacyków, Leopold Czamański & Co we Włocławku, była prezentowana na wystawie światowej w Nowym Jorku w 1939 roku. Główną ideą wystawy, zorganizowanej pod hasłem „Budowa Świata Jutra”, było pokazanie najnowszych osiągnięć techniki, nauki i sztuki. Pawilon Polski w Nowym Jorku był przedmiotem trzech konkursów rozstrzygniętych w maju 1938 roku. Polska jako jedna z pierwszych rozpoczęła budowę swojego Pawilonu, którego uroczyste otwarcie miało miejsce 3 maja 1939 roku – w rocznicę uchwalenia Konstytucji. Z chwilą wybuchu wojny pawilony państw podbitych przez Niemcy urosły do rangi symboli. Prezentowane na wystawie wyroby ceramiczne nie wróciły do kraju. Część eksponatów znajduje się w Muzeum Polskim w Chicago.

 

 serwis kulaSerwis Kula, proj. Bogdan Wendorf, po 1933 r., porcelana, barwienie w masie, kalkomania, złocenie

 

serwis płaski marmurek
Serwis Płaski z dekoracją marmurkową, proj. Bogdan Wendorf, po 1933 r., porcelana, stemplowanie, złocenie

 

serwis płaski japoński
Serwis Płaski z dekoracją japońską, proj. Bogdan Wendorf, po 1933 r., porcelana, kalkomania, malowane ręczne

 

serwis kaprys
Serwis Kaprys, proj. Bogdan Wendorf, po 1933 r., porcelana, kalkomania

 

tańce polskie
Talerz dekoracyjny z cyklu Tańce polskieKołomyjka, mal. Józef Kwiecień, wg Zofii Stryjeńskiej, 1942–1945, porcelana, malowanie ręczne

 

łowiczanka
Figurka Łowiczanka, proj. Bogumił Marcinek, 1932, porcelana, malowanie ręczne

 

kazicka
Figurka Kazicka (Dziewczyna z wazą), proj. Bogumił Marcinek, ok. 1929 r., porcelana, malowanie ręczne

 

upadła
Figurka Upadła, proj. Bogumił Marcinek, 1929, porcelana

 

 serwis bałtyk
Serwis Bałtyk, proj. Bogumił Marcinek, przed 1934 r., porcelana, kalkomania

 

podstawa lampki

Podstawa lampki z siedzącą dziewczynką, proj. Józef Szewczyk, 1937, porcelana, malowanie natryskowe i ręczne

 

narciarz

Figurka Narciarz, proj. Józef Szewczyk, 1938, porcelana, malowanie natryskowe i ręczne

 

Piłsudski

Figurka Karykatura Marszałka Józefa Piłsudskiego, proj. Adam Siemaszko, 1931, porcelana

 

 

 POWRÓT