Wytwórnia porcelany „Świt” w Ćmielowie powstała z inicjatywy pracowników Fabryki Porcelany i Wyrobów Ceramicznych w Ćmielowie S.A. Jak podaje Jerzy Moniewski, opierając się o zachowane dokumenty, projekt wybudowania własnego zakładu powstał zapewne w 1934 roku. Jego realizację zaczęto od zakupu w 1935 roku dwóch sąsiednich placów zlokalizowanych pomiędzy drogą z Ćmielowa do Ożarowa a terenami stacji kolejowej. Na przełomie 1935 i 1936 roku grupa inicjatywna pozyskała do współpracy technologa, inżyniera Bronisława Kryńskiego. 17 grudnia 1936 roku wspólnicy otrzymali zgodę Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach na użytkowanie wzniesionych budynków i uruchomienie produkcji, co nastąpiło bardzo szybko – już w połowie lutego 1937 roku wypalono pierwszą partię porcelany.
Kadrę wytwórni tworzyli pracownicy „starego Ćmielowa”: Bronisław Kryński (technolog - ceramik, były dyrektor techniczny fabryk w Ćmielowie i Chodzieży), który objął kierownictwo techniczne, Bronisław Wysocki – został kierownikiem modelarni, Bogumił Marcinek – kierował malarnią i miał projektować nowe formy. Udziałowcami wytwórni „Świt” byli: Bronisław Kryński, Bernard Rozbój, Bogumił Marcinek, Bronisław Wysocki, Jan Chodorek, Michał Przysiwek, Zygmunt Rusinowicz, Mikołaj Wójcikowski, Jankiel Brykman, Icek-Moszek Brykman i Chaskiel-Mendel Bliman. W 1938 roku udziałowcy „Świtu” przyjęli do spółki Bogdana ks. Druckiego Lubeckiego.
Zachowane wyroby „Świtu” świadczą o doskonałej jakości produkowanej tu porcelany, która była śnieżnobiała, cienkościenna i przeświecająca. Wytwórnia wprowadziła na rynek trzy fasony wyrobów stołowych – serwis obiadowy w pełnym zestawie fason Warta oraz dwa serwisy do kawy o nazwach Świt i San. Poza tym wiele artykułów luzem, jak czajniczki fason Wołyń, garnitury do ciast i owoców, kosze do chleba, kieliszki do jaj, kufle, termosy i naczynia restauracyjne. Autorem oryginalnych projektów był zapewne Bogumił Marcinek.
Zakład znaczył swoje wyroby zieloną pieczątką z napisem ŚWIT na tarczy z trzema ukośnie biegnącymi liniami oraz napisem ĆMIELÓW o zaokrąglonym kroju liter, umieszczonym pod tarczą. Znak ten został zarejestrowany w Urzędzie Patentowym 20 października 1938 roku. Fabryka stosowała też wycisk w masie z literą Ś między dwoma trójkątami w poprzeczne paski i napisem W ĆMIELOWIE literami o zaokrąglonym kroju.
Wybuch II wojny światowej zakłócił samodzielny byt wytwórni. Bogumił Marcinek zginął w 1940 roku, Bronisław Kryński został aresztowany przez Niemców na początku 1942 roku i osadzony w Oświęcimiu. Zmarł 10 lutego 1945 roku w Buchenwaldzie. W marcu 1950 roku nad fabryką ustanowiony został przymusowy zarząd państwowy, sprawowany przez Zjednoczone Zakłady Porcelany – Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione w Solicach-Zdroju. W 1960 roku w ramach reorganizacji obie wytwórnie ćmielowskie połączono w jedno przedsiębiorstwo dwuzakładowe z oddziałami „Ćmielów” i „Świt”.
W związku z trudnościami finansowymi w 1991 roku podjęto decyzję o likwidacji oddziału „Świt”. 21 lutego 1996 roku Rada Pracownicza Zakładów Porcelany Ćmielów podjęła uchwałę wyrażającą zgodę na sprzedaż majątku przedsiębiorstwa tj. zakładu nr 2 usytuowanego na działce nr 1171. Nowym właścicielem został Adam Spała, obecny właściciel Fabryki Porcelany AS Ćmielów.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach zachowało się pięć pojedynczych naczyń (dzbanek, mlecznik, cukiernica, filiżanka i salaterka) oraz serwis o spokojnych eleganckich formach nawiązujących do takich fasonów ćmielowskich, jak Lwów, czy Alice. Jego elementy zdobi kalkomania, z wiązankami pomarańczowo-brązowych i różowych kwiatów (rudbekii) i polnych róż w otoczeniu zielonych listków. Cukiernica i filiżanka oraz salaterka mają motywy kwiatowe o subtelnych, pastelowych barwach, natomiast mlecznik o formie przypominającej fason Alice ma mocną w kolorze dekorację ze stylizowanymi kwiatami na gałązce ukośnie przecinającej korpus i przechodzącej na krótszą ściankę.
Znak na cukiernicy z lat 1937–1939 z wytwórni „Świt” w Ćmielowie
Znak na salaterce z lat 1937–1939 z wytwórni „Świt” w Ćmielowie
Serwis obiadowy, 1938–1939, porcelana, kalkomania, złocenie
Cukiernica, 1938–1939, porcelana, kalkomania, złocenie
Filiżanka, 1938–1939, porcelana, kalkomania
Salaterka, 1938–1939, porcelana, kalkomania, złocenie
Mlecznik, 1938–1939, porcelana, kalkomania
Dzbanek, 1938–1939, porcelana, kalkomania
Literatura:
Dokumenty Wytwórni Porcelany „Świt” w Ćmielowie, oprac. J. Moniewski, Radom 1996.
Kostuch B., Ceramika z drugiej połowy XX wieku w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2005.
Śniegulska-Gomuła M., Od manufaktury magnackiej do przemysłu. Ceramika ćmielowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2015.
