Aktualności
Bohdan Zenobi Chmielnicki
Przywódca wielkiego buntu kozackiego, którego powieściowe losy splatały się z losami głównych bohaterów Ogniem i mieczem, był postacią historyczną. Pełnił urząd pisarza wojska zaporoskiego, a następnie hetmana kozackiego. Już na samym początku Trylogii życie uratował mu Jan Skrzetuski, powracający z poselstwa od chana krymskiego. Chmielnicki był wówczas ścigany przez ludzi podstarościego czehryńskiego Daniela Czaplińskiego, z którym popadł w prywatny zatarg. Dzięki ratunkowi mógł wkrótce stanąć na czele największego w dziejach Rzeczypospolitej buntu kozackiego. Hetman odwdzięczył się Skrzetuskiemu za pomoc, wykupując go z niewoli chana, a następnie uwalniając.
Chmielnicki wywarł ogromny wpływ nie tylko na historię Polski, ale też kilku innych narodów – zwłaszcza Ukraińców i Tatarów. Mimo to jego biografia pozostaje w niektórych obszarach dość tajemnicza. Chmielnicki pochodził z ruskiej szlachty, kształcił się w kolegium jezuitów, znał kilka języków, w tym polski, ruski, łacinę, turecki i tatarski. W 1620 roku brał udział w bitwie pod Cecorą, po której na dwa lata trafił do niewoli. Po powrocie osiadł w rodzinnym Subotowie. Nie brał udziału w licznych w XVII wieku buntach kozackich przeciw Rzeczypospolitej, a po 1637 roku znalazł się wśród starszyzny kozackiej. Uczestniczył w rozmowach z królem Władysławem IV Wazą na temat planowanej wojny z Turcją, która jednak nie doszła do skutku z powodu sprzeciwu szlachty. Mimo że była to decyzja niekorzystna dla Kozaków, nie stało się to głównym powodem buntu Chmielnickiego. Skłonił go do tego dopiero prywatny zatarg z Czaplińskim. Konflikt rozpoczął się od sporu o kobietę, a skończył na prześladowaniach, najeździe na Subotów i zaćwiczeniu na śmierć jednego z synów Chmielnickiego. Ten, zrujnowany i zagrożony aresztowaniem, postanowił uciec na Sicz, buntując Kozaków przeciwko Rzeczypospolitej i zawierając sojusz z Tatarami.
Wojna rozpoczęła się od kompromitujących wojsko polskie klęsk – pod Żółtymi Wodami (15 V 1648), Korsuniem (26 V 1648) i Piławcami (23 IX 1648). Otworzyło to Kozakom drogę w głąb Rzeczypospolitej.
W międzyczasie zmarł król Władysław IV, a jego następcą został Jan Kazimierz. Wówczas doszło do wydarzeń, które na kartach Trylogii opisał Sienkiewicz – oblężenia Zbaraża i ugody zborowskiej, po której strony konfliktu zawarły rozejm. Na tym Sienkiewicz w zasadzie zakończył akcję Ogniem i mieczem, ale wojna trwała nadal. Jej skutkiem były dwie wielkie bitwy – pod Beresteczkiem w 1651 roku zakończona zwycięstwem polskim, a rok później pod Batohem, gdzie doszło do druzgocącej klęski Rzeczypospolitej. Najpoważniejszą konsekwencją wojny domowej było dostanie się znacznej części Ukrainy pod protekcję rosyjską, co, jak wiadomo, miało swoje pokłosie przez kolejne stulecia.
Chmielnicki zmarł 6 sierpnia 1657 roku. Do końca życia lawirował pomiędzy Rzeczpospolitą a Moskwą, zawierał sojusze z Tatarami, a w czasie potopu szwedzkiego nawet z Jerzym Rakoczym. Dla Ukraińców stał się bohaterem narodowym, w polskiej tradycji pozostał buntownikiem. Bezsprzecznie był wielką osobowością, posiadał talent organizacyjny, okazał się też odważnym wodzem. Można również uznać Chmielnickiego za postać niezwykle tragiczną.
_________________
Fot. Jan Marcin Szancer, Spotkanie Skrzetuskiego z Chmielnickim, tusz, gwasz, papier
