Pierwsza świątynia romańska z kryptą pw. Panny Marii, datowana na połowę XII wieku, ufundowana została przez księcia Henryka Sandomierskiego. Kościół znajdował się pod posadzką wschodniego przęsła nawy i zachodniej części prezbiterium obecnej kolegiaty. Składał się z prostokątnej nawy, prawdopodobnie zawierającej emporę zachodnią, i z dwupoziomowej części prezbiterialnej na rzucie prostokąta. Pod wzniesionym wysoko prezbiterium znajdowała się krypta o dwóch przęsłach i trzech nawach, przykryta sklepieniem krzyżowym wspartym na czterech kolumnach. Wyjście z nawy krypty prowadziło schodami, umieszczonymi na osi kościoła, pod którymi mieścił się kamienny grobowiec. Powierzchnię środkowej nawy krypty, od jej muru zachodniego do stopnia ołtarza, znajdującego się w apsydzie, zajmowała rytowana gipsowa posadzka z przedstawieniami figuralnymi, tzw. Płyta orantów (1175–1177). Posadzka jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce.
.jpg) |
 |
