Muzeum Dialogu Kultur

Cykl edukacyjny „Patroni dialogu” przedstawia postaci, które ukształtowały nurt filozofii dialogu, zwany także filozofią spotkania. Jest poświęcony szczególnie zasłużonym filozofom zajmującym się relacją pomiędzy Ja i Ty, spotkaniem z drugim człowiekiem, podejmującym kwestie zaobserwowania i poszanowania inności oraz obcości. Potrzeba powstania cyklu „Patroni dialogu” wiąże się ze szczególną rolą filozofii Józefa Tischnera, Ferdinanda Ebnera, Martina Bubera oraz Emmanuela Levinasa, których prace przyczyniły się do sformułowania idei powstania Muzeum Dialogu Kultur, oddziału Muzeum Narodowego w Kielcach oraz pozostają wskazówką dla dalszej drogi naszego działania.

Józef Tischner (1931–2000) – polski ksiądz katolicki, filozof i profesor Papieskiej Akademii Teologicznej. Urodził się na Sądecczyźnie, dzieciństwo spędził na Podhalu. W 1949 roku postanowił wstąpić do seminarium duchownego w Krakowie. Dodatkowo studiował prawo oraz teologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Lata 70. były dla niego okresem intensywnej pracy duszpasterskiej i naukowej. Do odprawianych przez siebie mszy, wprowadził zwyczaj dialogowych homilii. Okres ten podsumował w zbiorze esejów Świat ludzkiej nadziei, w których opisał pojęcie „ja aksjologicznego”. W następnych latach kontynuował działalność publicystyczną, a także pisał prace stricte filozoficzne. Szczególnie ukochał Podhale, dlatego przyjął funkcję kapelana Związku Podhalan oraz postawił sobie za cel rozwój idei góralszczyzny. Aktywnie zaangażował się w działalność Solidarności, uważany był powszechnie za jej kapelana. W homilii wygłoszonej przez Jana Pawła II w 1987 roku w Gdańsku, papież cytował teksty Tischnera dotyczące Solidarności. Wielokrotnie nagradzany za swoją działalność, inspirował się myślą Martina Bubera.

Ferdinand Ebner (1882–1931) – austriacki myśliciel i filozof. Wychowywał się w katolickiej rodzinie w Wiener Neustadt. Po ukończeniu szkół, pracował jako nauczyciel w podwiedeńskich miasteczkach. Ebner przez całe życie zajmował się kwestiami natury filozoficznej. Interesował się myślą Arthura Schopenhauera, Sørena Kierkegaarda i Friedricha Nietzschego. Najważniejsze dzieła w twórczości Ebnera to Słowo i realności duchowe oraz Słowo i miłość. Jego prace były inspiracją dla Martina Bubera, a także wprowadzały słownictwo wykorzystywane przez pozostałych filozofów dialogu i personalistów.

WIĘCEJ

Martin Buber (1878–1965) – austriacki filozof i religioznawca. Urodził się w Wiedniu w rodzinie żydowskiej. Znaczną część dzieciństwa spędził jednak we Lwowie u swojego dziadka. Tam też chodził do polskiego gimnazjum. W szkole zainteresował się myślą filozoficzną – czytał pisma Immanuela Kanta, Sørena Kierkegaarda i Friedricha Nietzschego. Miał niesamowity talent do nauki języków, opanował ich czternaście w tym m.in.: niemiecki, polski, rosyjski, francuski, jidysz. Po zdaniu matury, w 1896 roku, pojechał na studia do Wiednia. Studiował między innymi filozofię, germanistykę, językoznawstwo. Po zakończeniu nauki zafascynował się ruchem chasydzkim. Uważał, że przyczyni się on do odnowy judaizmu. Następnie, przeniósł się do Berlina. Tam też powstała jego najważniejsza praca – esej Ja i ty, w którym przedstawił zasady dialogicznej filozofii. Filozofia Bubera miała wymiar optymistyczny, poszukiwał on porozumienia oraz podkreślał wartość człowieczeństwa. Szczególne znaczenie przypisywał przykazaniu miłości.

Emmanuel Levinas (1906–1995) – francuski filozof pochodzenia żydowskiego. Urodził się na Litwie w religijnej żydowskiej rodzinie. Do szkoły średniej przeniósł się do Charkowa, gdzie miał częsty kontakt z literaturą rosyjską. Następnie, wyjechał na studia do Strasburga we Francji. Poznał tam Edmunda Husserla – niemieckiego filozofa, który odegrał ważną rolę w kształtowaniu się poglądów Levinasa. W latach trzydziestych z niepokojem obserwował wzrost popularności nacjonalizmu oraz nazizmu w Niemczech. Późniejsza twórczość Levinasa została zdeterminowana przez doświadczenia II wojny światowej. Na Litwie naziści zamordowali część jego rodziny. We Francji jego żona i córka musiały się ukrywać, kiedy Emmanuel przebywał w obozie jenieckim. Filozofia Levinasa rozwinęła się w latach 50. XX wieku. Pod wpływem dzieł m.in. Martina Bubera, stworzył swoją najważniejszą pracę Całość i nieskończoność. Tak jak inni filozofowie dialogu, Levinas poszukiwał odpowiedzi na pytanie o doświadczenie drugiego człowieka oraz relacje twarzą w twarz z innym.

Franz Rosenzweig (1886–1929) – niemiecki filozof pochodzenia żydowskiego, jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu filozofii dialogu.

W 1905 roku rozpoczął studia medyczne, które porzucił na rzecz studiowania historii i filozofii na uniwersytetach w Getyndze, Monachium i Freiburgu. Był uczniem i bliskim przyjacielem Hermanna Cohena oraz Martina Bubera, wobec którego prac był początkowo krytyczny. Pisząc rozprawę doktorską na temat filozofii Hegla, Rosenzweig zwrócił się przeciwko idealizmowi i poszukiwał filozofii, która nie zaczynała się od abstrakcyjnego pojęcia człowieka.

WIĘCEJ

Karl Barth (1886–1968) – szwajcarski teolog protestancki, przedstawiciel filozofii dialogu w obrębie teologii.

Pochodził z tradycyjnie religijnej rodziny, jego ojciec Johann Friedrich Barth był reformowanym duchownym i teologiem, wykształconym wśród najlepszych teologów protestanckich. Po ukończeniu szkoły średniej Karl Barth rozpoczął studia teologiczne w Bernie, gdzie uczęszczał na zajęcia prowadzone m.in. przez własnego ojca. Wykładał teologię na uniwersytetach w Getyndze, Münster i Bonn. Był jednym z głównych inicjatorów i współautorów Deklaracji z Barmen z 1934 roku, dokumentu wyrażającego sprzeciw części niemieckich protestantów wobec Adolfa Hitlera i polityki III Rzeszy. W 1935 został zmuszony do opuszczenia Niemiec, wrócił do Szwajcarii i został wykładowcą w Bazylei, a w latach 60. w Stanach Zjednoczonych.

WIĘCEJ

Hermann Cohen (1842–1918) – niemiecki filozof pochodzenia żydowskiego.

Studiował filozofię i teologię na uniwersytetach we Wrocławiu, Berlinie i Halle. Był kontynuatorem myśli Immanuela Kanta, wybitnym matematykiem, logikiem i metodologiem, niezwykle cenionym wśród swoich uczniów.

Dialogizm Cohena wynika przede wszystkim z jego duchowego przywiązania do wyznawanego przez niego judaizmu, określanego mianem religii dialogicznej. Charakterystyczne dla jego prac jest podkreślenie, że droga racjonalizmu to jednocześnie droga do Boga i do człowieka. Zwracał uwagę na etyczny problem „Ty”, uświadamiający myślącemu podmiotowi konieczność zrozumienia jego własnego, moralnego „Ja”. Wedle jego rozważań, jedyna możliwa „świętość” wyraża się w odnoszeniu się człowieka do drugiego człowieka: odkrycie Innego prowadzi do uświadomienia sobie samego siebie.

WIĘCEJ

Emil Brunner (1889–1966) – szwajcarski teolog, razem z Karlem Barthem uznawany za czołowego przedstawiciela nurtu teologii dialektycznej.

Studiował na uniwersytetach w Zurychu, Berlinie i Nowym Jorku, uzyskując w 1913 roku doktorat z teologii. Cechą charakterystyczną twórczości naukowej Brunnera było ciągłe konfrontowanie teologii z filozofią. Filozoficzne analizy kondycji ludzkiej stanowiły bowiem dla niego przesłankę do poszukiwań teologicznych odpowiedzi.

WIĘCEJ

Gabriel Marcel (1889–1973) – francuski filozof i dramatopisarz.

Został absolwentem filozofii na francuskiej Sorbonie w wieku 20 lat. Uczył w szkołach średnich, był krytykiem dramatycznym w czasopismach literackich, pracował jako redaktor we francuskim czasopiśmie katolickim.

W swych rozważaniach podkreślał przede wszystkim, że podstawą odnoszenia się względem osoby jest miłość, a względem rzeczy – poznanie. Co więcej, relacja Ja-Ty jest zawsze określana stosunkiem sytuacji pytania i odpowiedzi. „To” staje się „Ty” dopiero wtedy, gdy zostanie do niego skierowane pytanie, co będzie wstępem do dialogu. Takie przekształcenie sposobu odnoszenia się wobec Innego jest przejściem od dialektyki do dialogiki.

Według Gabriela Marcela sposobem na zaprzestanie traktowania siebie jako nadrzędnej jednostki jest formowanie autentycznych relacji z drugim człowiekiem. Rodzi się z nich obustronna więź: wzajemne bycie dla siebie nawzajem. Filozof szczególnie podkreślał, że najlepsze, co jest w człowieku, zostaje mu niejako podarowane w ramach relacji z innymi ludźmi.

Michaił Bachtin (1895–1975) – rosyjski teoretyk kultury, filozof i literaturoznawca.

Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie w Petersburgu zajął się pracą w szkole średniej, przenosząc się do Witebska, będącego kulturalnym centrum regionu. We współpracy z innymi badaczami organizował tam wykłady i debaty, zajmując się również teorią kultury i rozważaniami z pogranicza filozofii i filologii. Wspólnie podejmowali się filozoficznej analizy rewolucji rosyjskiej i jej przekształcenia w dyktaturę Stalina. W szczególności skupili się na sposobie, w jaki język rejestrował konflikty pomiędzy grupami społecznymi. Wyjaśniali, że produkcja językowa jest zasadniczo dialogiczna, ukształtowana w procesie interakcji społecznej. Warstwa rządząca usiłuje przyjąć jeden, własny dyskurs jako wzorowy, klasy podporządkowane są jednak skłonne obalić to monologiczne zamknięcie.

WIĘCEJ